Šukalo u tekstu za Centar za društveno-politička istraživanja (CDPI) Republike Srpske ukazuje da je Krfska deklaracija bila srpsko-jugoslovenski ugovor, a Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda predstavlja srpsko-srpski ugovor.

- Moguće je da danas ne bismo ni raspravljali o BiH da nije bilo Krfske deklaracije koja je, umjesto da riješi, samo otvorila niz pitanja koja još čekaju odgovore - piše Šukalo.

Tekst Šukala, koji je i doktorand Ustavnog prava Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu, prenosimo u cjelosti:

"Politička istorija, razvoj državnosti i uspon ideje ujedinjenja Srba predstavljaju neiscrpne teme, kojima se bave istoričari, geografi, politikolozi, pravnici i naučnici drugih kvalifikacija. U najezdi različitih stavova i mišljenja, nesporna je činjenica da srpski narod predstavlja organizovanu, istorijsku cjelinu, koja, istini za volju, nije uvijek bila homogena i prema kojoj su činjeni zastrašujući zločini, sa ciljem porobljavanja jedne stare, odvažne i slobodarske nacije.

Neugasiva želja srpskog naroda za slobodom kulminirala je Srpskom revolucijom (Prvi i Drugi srpski ustanak), kada je ponovo uspostavljena srpska državnost prekinuta padom srpske despotovine (u Srbiji) i kraljevine (u Bosni). Vaskrs Srbije, nakon otomanske okupacije, podigao je i Srbe iz Krajine na ustanak 1806. godine u lijevčanskom selu Mašići. Istoričari, čast izuzecima, nažalost, ne povezuju ono što je suštinski povezano. Naime, uzevši u obzir teritoriju današnje Republike Srpske, ustanak u Lijevču polju, podno Kozare, prvi je novovjekovni izraz težnje za ujedinjenjem svih srpskih zemalja i krajeva.

Cilj ovog ustanka, brzo ugušenog u krvi, bio je da se ustanak pod Karađorđevim vođstvom proširi i u tadašnju Bosnu. Težnja za ujedinjenjem formalizovana je donošenjem “Proglasa bosanskom naroduˮ, 2. jula 1876. godine, kojim se Bosna (krajiški, posavski i podrinski srezovi i opštine sa srpskom većinom) prisajedinila Kneževini Srbiji, dok je Hercegovina nakon izbijanja Nevesinjske puške izrazila spremnost za ujedinjenjem sa Srbijom i Crnom Gorom. Međutim, za Srbe sa lijeve strane Drine sunce slobode ostalo je nedosanjano još nekoliko decenija, jer je austrougarska čizma zagazila na vjekovne srpske zemlje – Hercegovinu i Bosnu.

Umjesto da materijalizuje slavne pobjede u Prvom i Drugom balkanskom ratu, kao i početne pobjede u Prvom svjetskom ratu, u bitkama na Ceru i Kolubari, srpska Vlada, predvođena Nikolom Pašićem, pristupila je pregovorima sa ad hoc formiranim i suštinski nelegitimnim “Jugoslovenskim odboromˮ, koji se te 1917. godine predstavljao kao odbor Srba, Hrvata i Slovenaca iz Austrougarske monarhije, koja je bila na izdisaju. Pašić, čije postupke i političko umijeće treba da procjenjuju istoričari, zajedno sa Antom Trumbićem, potpisuje Krfsku deklaraciju, kojom je srpski narod osuđen na stogodišnje tumaranje od rova do rova, od nametnute granice do granice ispisane krvlju.

Krfskom deklaracijom je utvrđena i politički potvrđena ideja okupljanja “svih Južnih Slovenaˮ u jednu državu, te su zanemarene ponude velikih sila koje su podrazumijevale teritorijalno proširenje Kraljevine Srbije. Zanemareno je i potonje saopštenje američkog predsjednika Vudroa Vilsona, čuveno kao dokument “Četrnaest tačakaˮ, kojim se u tački 11. proklamuje pravo Srbije da ima izlaz na more, kao i da “međusobni odnosi balkanskih država treba da budu određeni prijateljskim savjetovanjem duž istorijski uspostavljenih linija pripadnosti i nacionalnostiˮ. Na snazi je ipak opstala i ostala ideja Krfske deklaracije i zvanični sunovrat srpskog naroda u ambis je počeo.

Ambis srpskog naroda bila je zajednička jugoslovenska država prošarana logorima smrti, bezdanim jamama ispunjenim poklanim i nedoklanim Srbima, logorima za djecu, spaljenim crkvama i školama u kojima su po čitava sela, zaseoci i porodice nestajale u plamenu. Ambis srpskog naroda okončan je genocidom nad Srbima, koji je počinila Nezavisna Država Hrvatska. Međutim, ispostavilo se da ambis može biti i dublji i veći, crnji i mračniji - ponovo je formirana jugoslovenska zajednička država u kojoj su Srbi, sada bez prikrivanja, direktno minorizovani i kojima su suštinski i formalno amputirane pokrajine Vojvodina i Kosovo i Metohija. Ali zato nije bilo autonomije za Srbe u Bosni i Hercegovini i u Hrvatskoj. Iako je srpski vojnik u oba svjetska rata oslobodio i Sarajevo i Zagreb i Ljubljanu, Jugoslaviju nije uspio da sačuva, jer je niko, osim Srba, nije ni želio. Krfska deklaracija plaćena je još jednim krvavim ratom, koji je obilježio čitavu posljednju deceniju dvadesetog vijeka.

Istorijska i suštinska vrijednost velikih odluka donesenih u odsudnim trenucima uvećava se protokom vremena. Najegzaktniji primjer iznesene tvrdnje je onaj sa kraja 1991. i početka 1992. godine, kada je formirana Skupština srpskog naroda (Narodna skupština Republike Srpske) i proglašena Republika Srpska. Deklaracija o proglašenju Republike srpskog naroda u BiH, kasnije Republike Srpske, bila je prvi korak ka anuliranju pogubnih posljedica Krfske deklaracije.

Nakon Odbrambeno-otadžbinskog rata, za Republiku Srpsku uslijedile su godine stabilizacije, razvoja privrede, uređenja i unapređenja rada institucija, kao i godine borbe sa (ne)legitimnim visokim predstavnicima, koji su otkidali dio po dio Dejtonskim sporazumom verifikovane državnosti Republike Srpske, otimajući njene ustavne nadležnosti i prenoseći ih na nivo novostvorene dejtonske BiH. “Što se grbo rodi vrijeme ne ispraviˮ - čuvena rečenica pravnika Valtazara Bogišića apsolutno je primjenjiva na današnju BiH, koja nije proizvod želja tri konstitutivna naroda već rezultat kompromisa i opšte težnje za mirom. I kao takva, može da postoji samo ako postoje kompromis, paritet i konsocijativna demokratija.

Moguće je da danas ne bismo ni raspravljali o Bosni i Hercegovini da nije bilo Krfske deklaracije koja je, umjesto da riješi, samo otvorila niz pitanja koja još čekaju odgovore. Stoga treba čestitati današnjoj generaciji Srba koja je smogla snagu da, nakon 107 godina od dogovora Pašića i Trumbića, napiše, usaglasi, usvoji i obnaroduje Deklaraciju o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda. Еfekti Deklaracije usvojene na Svesrpskom saboru u Beogradu prije nešto više od godinu dana (8. juna 2024. godine) biće izučavani i sagledani u decenijama koje slijede. Krfska deklaracija je bila srpsko-jugoslovenski ugovor, a Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda predstavlja srpsko-srpski ugovor.

Svesrpski sabor je bio omaž velikom županu Stefanu Nemanji, caru Dušanu Silnom, knezu Lazaru, kralju Stefanu Tvrtku i drugim srpskim vladarima koji su organizovali državne sabore i na njima, zajedno sa narodom i sveštenstvom, donosili sudbonosne odluke. Svesrpski sabor je isto tako i omaž budućim generacijama Srba, kojima se ne ostavlja breme promašene političke vizije već jasne odrednice, koje će dovesti do zajedničke budućnosti srpskog naroda. Svesrpska Deklaracija je najvažniji strateški i politički dokument od neprocjenjive istorijske vrijednosti za srpski narod, za Republiku Srpsku i za Republiku Srbiju.

S obzirom na to da će Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda biti ugaoni kamen srpske političke misli 21. vijeka, apostrofiraćemo neke dijelove Deklaracije.

U članu 1. Svesrpske deklaracije definisan je sastav Svesrpskog sabora, koji čine predstavnici Srba izabrani u zakonodavne i izvršne organe vlasti, članovi akademija nauka i umjetnosti, članovi Sabora Srpske pravoslavne crkve i drugi predstavnici srpskog naroda pozvani od organizatora Svesrpskog sabora. Važno je što u sastav Sabora ulaze i srpski predstavnici birani u rasijanju, jer i oni vjerno predstavljaju srpski narod u svojim mjestima stanovanja. Posebno je važno što u sastav Svesrpskog sabora ulaze i arhijereji Srpske pravoslavne crkve, koja je oduvijek imala nemjerljiv značaj za srpski narod, što je Deklaracijom potvrđeno na više mjesta.

U 4. i 5. članu Deklaracije konstatuje se da srpski narod predstavlja jedinstvenu cjelinu, te se odbacuju svi do sada nametani i maliciozni prefiksi ispred imenice Srbi. Sabor je objavio i borbu protiv asimilacije Srba na svim meridijanima, uz apostrofiranje prevazilaženja svih podjela koje su tištile srpski narod. Valja naglasiti da je Republika Srpska odavno prevazišla podjele iz Drugog svjetskog rata, te je u jednom stroju odbranila svoju državnost devedesetih godina prošlog vijeka. Srpski narod se ne smije odreći nijednog od svoja dva antifašistička pokreta - Jugoslovenske vojske u otadžbini i partizanskog pokreta, jer je oba pokreta narod iznjedrio, u oba su ubjedljivu većinu činili pripadnici srpskog naroda i oba su se borila za slobodu i srpskog naroda.

Svesrpski sabor je posebnu pažnju posvetio Kosovu i Metohiji i u članovima 11-14. Deklaracije iznesena su trajna opredjeljenja i ciljevi koji podrazumijevaju poštovanje Rezolucije 1244 Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija i očuvanje Kosova i Metohije u sastavu Republike Srbije. Svesrpski sabor je pružio podršku Srbiji u namjeri da sačuva svoj teritorijalni integritet. Srpski narod je posvećen poštovanju kako unutrašnjeg prava tako i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava, jer samo svijet koji počiva na poštovanju dogovorenog može imati budućnost, dok suprotno, svijet u kojem vlada sila i moć jedne (ili više) superdržava, nepovratno srlja u samouništenje.

Svesrpskom deklaracijom je poručeno da je Republika Srpska zadovoljna autonomijom uspostavljenom Dejtonskim mirovnim sporazumom (član 23). Međutim, Deklaracijom je konstatovano i da je Dejtonski mirovni sporazum bitno i trajno narušen usljed permanentnog intervencionizma dijela međunarodne zajednice (član 18), te je Sabor zadužio Republiku Srbiju, kao potpisnika, da pitanje urušavanja ovog međunarodnog sporazuma internacionalizuje (član 19). Naglašeno je i pravo Republike Srpske da povrati oduzete nadležnosti, koje, prema i danas važećem Ustavu BiH, pripadaju entitetima. Sabor je potvrdio da je Republika Srpska jedinstven i nedjeljiv ustavnopravni subjekt, koji samostalno obavlja svoje ustavotvorne, zakonodavne, izvršne i sudske funkcije u skladu sa Ustavom BiH - Aneksom IV Dejtonskog mirovnog sporazuma, čija teritorija ne može biti otuđena mimo Ustava i zakona Republike Srpske (član 20).

Svesrpski sabor je odbacio nelegitimnog visokog predstavnika u BiH, navodeći, u članu 25, da je za izbor visokog predstavnika potrebna saglasnost strana ugovornica, kao i odgovarajuća rezolucija Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija. Deklaracijom je podržana i vojna neutralnost Republike Srbije u odnosu na sve vojne saveze, a podržana je i namjera Republike Srpske da svojim kapacitetom utiče na procese u BiH, kako bi BiH takođe ostala vojno neutralna (član 28).

Republika Srpska i Republika Srbija više od decenije zajednički obilježavaju najznačajnije istorijske događaje, čuvajući i afirmišući istorijsko pamćenje srpskog naroda. Sa tim ciljem uspostavljen je i nacionalni praznik Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave, koji zajedno proslavljamo 15. septembra u čast proboja Solunskog fronta. Svesrpski sabor je odlučio da je 15. februar - Sretenje - Dan svesrpske državnosti, koji će se i u Republici Srpskoj obilježavati kao Dan državnosti Republike Srpske, dok će se istovremeno nastaviti obilježavati i proslavljati 9. januar, Dan Republike i krsna slava Srpske.

Republika Srpska je usvajanjem Deklaracije dobila mnogo. Republika Srpska je dobila Dan državnosti!

U Narodnoj skupštini Republike Srpske već su sprovedene zakonodavne radnje u cilju vraćanja u zvaničnu upotrebu svesrpskog grba Nemanjića i svesrpske himne Bože pravde u Republici Srpskoj, što predstavlja realizaciju člana 30. Deklaracije. Deklaracija određuje i zajedničko djelovanje na očuvanju, promociji i zaštiti srpskog jezika i ćiriličnog pisma (čl. 31. i 32), kao i na izgradnji dva monumentalna spomen-zdanja u Donjoj Gradini i u Beogradu (član 35), kako bi se ovjekovječilo i svijetu predstavilo nezapamćeno stradanje i Genocid nad Srbima u Drugom svjetskom ratu.

Deklaracijom je proklamovana obaveza Republike Srpske i Republike Srbije da konstantno pomažu srpske povratnike koji su se vratili na svoja ognjišta u Federaciju BiH (član 38), kao i obaveza osnivanja Svesrpskog fonda “Djeca nam se rađalaˮ, čiji će cilj biti osmišljavanje, finansiranje i realizacija pronatalitetnih projekata, kao i očuvanje tradicionalnih i porodičnih vrijednosti srpskog naroda (čl. 39. i 40). Sa ciljem povezivanja mladih, Deklaracijom se predviđa harmonizacija svih nastavnih planova i programa od osnovne škole do fakulteta, kao i organizovanje dvosmjernih đačkih i studentskih ekskurzija u Republici Srpskoj i u Republici Srbiji (član 41).

Еkonomsko zbližavanje, ujednačavanje tržišta, zajedničko predstavljanje prema trećim licima, zajednička i planska poljoprivredna proizvodnja, infrastrukturno povezivanje - ciljevi su koji su sadržani u članovima 42-48. Deklaracije. Republika Srpska i Republika Srbija imaju resurse i potencijale koji se mogu iskoristiti u cilju zajedničkog napretka i povećanja društvenog blagostanja, kao i standarda svih građana. Svesrpski sabor posebno pozdravlja zajedničke aktivnosti Republike Srbije i Republike Srpske na izgradnji auto-puta Banjaluka - Beograd, na izgradnji gasovoda kroz Republiku Srpsku, aerodroma u Trebinju, kao i na izgradnji zajedničkih hidroelektrana (član 47).

Deklaracija se završava predlaganjem sporazuma o istorijskom pomirenju, koji će srpski narod ponuditi svim susjednim narodima, a sa ciljem kreiranja boljih regionalnih odnosa (član 49). Srpski narod ima obavezu, kao državotvorni narod, da ključno utiče na cijeli region, u cilju promovisanja mira i stabilnosti i zajedničke perspektive svih u jugoistočnoj Еvropi.

Svesrpska deklaracija promoviše univerzalne vrijednosti i obavezuje Republiku Srpsku i Republiku Srbiju da budu oslonci i čuvari mira i promotori stabilnosti. Deklaracijom se odbacuju nepotrebne rezolucije koje samo mogu da problematizuju odnose među narodima, ali se isto tako i izražava pijetet prema svim žrtvama u svim ratovima.

Narodna skupština Republike Srpske je tročetvrtinskom većinom ratifikovala Deklaraciju o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda, a potom je i Narodna skupština Republike Srbije izvršila ratifikaciju, te je Svesrpska deklaracija postala dio zvanične politike Srpske i Srbije.

Svesrpska deklaracija je temelj za rješavanje srpskog pitanja u budućnosti, a u samom nazivu Deklaracije stoji i suština - zajednička budućnost srpskog naroda. Uspjeh rješavanja srpskog pitanja direktno zavisi od jedinstva. Međutim, nesloga je prečesto bila kamen spoticanja u srpskoj istoriji. Stoga je od najveće važnosti da srpsko jedinstvo zaživi i u Srpskoj i u Srbiji, ali je jednako važno i da zauvijek živi jedinstvo Republike Srbije i Republike Srpske. Jedinstvo je nasušno potrebno, naročito uzimajući u obzir tektonska politička, kvazipravna i protivustavna pomjeranja u Republici Srpskoj i unutrašnju destabilizaciju u Republici Srbiji. Svesrpsko jedinstvo je naš "Kamen koji odbaciše zidari. Taj kamen posta glava od ugla" (Jevanđelje po Mateju 21:42).

Više od jednog vijeka trajala je zabluda o pogubnoj ideji zajedničke države južnoslovenskih naroda ozvaničena u Krfskoj deklaraciji. Srpski narod je napokon odbacio sve istorijske zablude, izrazio želju za ispravljanjem sopstvenih grešaka i konačno dobio nacionalni program u vidu Svesrpske deklaracije, na osnovu kojeg će koračati u zajedničku budućnost. Svesrpska deklaracija nije usmjerena ni protiv koga i ona ne predstavlja opasnost drugima. I drugi narodi imaju pravo da donose svoje programske ciljeve, deklaracije ili rezolucije, što je i činjeno u prošlosti. To je demokratsko pravo svakog naroda. Tim više, srpski narod ima legitimno pravo da brine o svojoj budućnosti i da generacijama Srba koje dolaze ostavi zdrave, temeljne vrijednosti, ciljeve i poruke, na osnovu kojih će srpsko pitanje prestati da bude pitanje", naveo je Šukalo u tekstu koji je objavljen i na sajtu CDPI.

Pratite nas i putem Vibera