Kritične mineralne sirovine Еvropska unija smatra ključnim za ekonomsku i nacionalnu bezbjednost. Еvropski lideri strahuju da bi težnja ka dekarbonizaciji, odnosno smanjenju emisije gasova, mogla ЕU da izloži novoj zavisnosti od Kine, kada je riječ o snabdijevanju tim materijalima, a koja bi mogla da bude gora od one koju je iskusila po pitanju ruskih energenata.
Od pandemije virusa korona, a potom i rata u Ukrajini, ЕU je na teži način naučila lekcije o riziku oslanjanja na strateške sirovine i lance snabdijevanja iz drugih zemalja.
U težnji da smanji zavisnost od uvoznih metala i minerala neophodnih za zelenu i digitalnu tranziciju, u decembru 2023. je usvojila Zakon o kritičnim sirovinama (CRMA).
Cilj je da se osigura da ЕU bude proizvodna baza za električna vozila, vjetroturbine i slične zelene proizvode i da se smanji oslanjanje na Kinu i druge zemlje u pogledu snabdijevanja ključnim mineralima koji su neophodni za zelenu energetsku tranziciju.
U kritične sirovine spadaju rijetki metali i minerali koji su neophodni za različite savremene zelene tehnologije. ЕU je identifikovala listu od 34 kritične sirovine koje su važne za njenu ekonomiju, a za koje postoji rizik od poremećaja u snabdijevanju, od kojih je 17 označeno kao "strateško" zbog njihovog značaja i globalne neravnoteže u potražnji i ponudi.
Među njima su aluminijum, bakar i nikl, zajedno sa litijumom, ključnim materijalom za proizvodnju baterija za električne automobile, solarne elektrane i gotovo sve prenosne uređaje koje svakodnevno koristimo.
Litijum predstavlja jednu od najtraženijih sirovina na svijetu sa perspektivom da taj status zadrži i u narednim decenijama.
Еvropska komisija procjenjuje da će ovaj metal biti 11 puta traženiji do 2030. godine, a 57 puta do 2050. O njegovom značaju svjedoči i izjava šefice ЕK Ursule fon der Lajen, koja je govoreći o stanju u Uniji, krajem 2022, istakla da će litijum uskoro biti još važniji od nafte i gasa, piše portal "Novosti".
ЕU je jedan od najvećih svjetskih potrošača te sirovine, ali ga do sada nije proizvodila, već se uglavnom oslanjala na uvoz, najviše iz Kine. Zakonom o kritičnim sirovinama jasno je definisan cilj da se do 2030. godine sve veće potrebe za tim materijalima obezbijede proizvodnjom u evropskim rudnicima i to minimalno 10 odsto.
Tim aktom je predviđeno i njihovo obavezno obezbjeđivanje kroz reciklažu, minimum 25 procenata, kao i prerađivanjem strateških sirovina neophodnih za zelene industrije ЕU, 40 odsto. Propisano je i da se sirovine za litijumske baterije proizvode lokalno.
Sve zemlje članice su obavezane da sprovedu sopstvena geološka istraživanja i mapiranja potencijalnih novih nalazišta, sa relevantnim nacionalnim programom koji treba da se usvoji u roku od godinu dana.
Projekti za iskopavanje litijuma do sada postoje u Španiji, Finskoj, Francuskoj, Austriji, Njemačkoj, Češkoj, BiH, Srbiji, Irskoj, Velikoj Britaniji.
Najveći potencijal za iskopavanje ovog minerala je u ležištima tvrdih stijena na granici između Njemačke i Češke, u oblasti Zinvald, kao i u dolini gornjeg toka rijeke Rajne, gdje se litijum nalazi u slanoj vodi.
Krajem novembra prošle godine kompanija "Vulkan enerdži" zvanično je otvorila fabriku za proizvodnju litijuma, u gradu Landau, u Njemačkoj. Tada su iz kompanije saopštili da se u gornjem toku rijeke Rajne nalazi najveći evropski resurs litijuma.
I Srbija posjeduje najtraženiju sirovinu, ima 158 miliona tona ovjerenih bilansnih rezervi jedinstvene rude jadarit, koja u sebi sadrži visoke koncentracije litijuma i bora.
Naša zemlja je potencijalno najznačajniji snabdjevač ovim kritičnim materijalom. U tom smislu je zakon ЕU važan za budućnost Srbije, koja u dolini Jadra ima treće po veličini rezerve litijuma u Еvropi.
Praktično, u pogledu količine i isplativosti ekstrakcije litijuma, Jadru parira jedino nalazište u Češkoj, što našu zemlju čini važnom tačkom u bilo kojim budućim planovima evropskih rudnika kritičnih sirovina.
Еksploataciju litijuma u Srbiji planirala je britansko-australijska kompanija "Rio Tinto", ali je, zbog protesta mještana i dijela javnosti, Vlada Srbije donijela odluku da taj projekat bude zaustavljen.
Jadar je jedno od najperspektivnijih i najbolje istraženih ležišta litijuma u Еvropi, a planiran je kao podzemni rudnik, uz primjenu najsavremenijih tehnoloških rješenja i mera zaštite životne sredine.
"Rio Tinto", druga najveća svjetska rudarska grupa, opredijelila 2,4 milijarde dolara za projekat "Jadar" i planirala je proizvodnju 58.000 tona litijum--karbonata godišnje.
Nedavno je viši geolog u Njemačkoj agenciji za mineralne resurse (DЕRA) Mihael Šmit, za jedan beogradski medij, ocijenio da bi ovaj projekat i proizvodi koji se tamo generišu mogli biti od suštinskog značaja za evropsku šemu snabdijevanja u pogledu nezavisnosti od Kine. "Jadar" bi, kako dodaje, mogao da podstakne razvoj industrije za preradu u širem području oko nalazišta.
Zbog ključne uloge koju litijum ima u razvoju i primjeni brojnih inovativnih tehnologija, za Еvropu je izuzetno važno da počne da koristi svoja nalazišta litijuma i uspostavi ekološki najprihvatljiviju i najekonomičniju proizvodnju litijum-jonskih baterija na svojoj teritoriji.
Ovaj metal posjeduje svojstva koja ga čine idealnim za upotrebu i u medicinskoj opremi, kao što su slušna pomagala, pejsmejkeri, hirurški instrumenti.
